آشنایی با کاربرد، فواید و مضرات روش درمانی فتودینامیک تراپی

مجموعه: بیماری ها و راه درمان

برای درمان برخی از عفونت ها فتودینامیک تراپی یک روش ایده عال به شمار می آید

فتودینامیک تراپی چیست و در چه مواردی مورد استفاده قرار می گیرد؟ 

فتودینامیک تراپی چیست؟

فتودینامیک یک‌روش درمانی است که در‌ آن نابودی عوامل‌بیماری با تابش اشعه انجام میشود

فتودینامیک تراپی روشی است درمانی که بر اساس آن با استفاده از تابش اشعه لیزر و در حضور رنگ ، اکسیداسیون در سلول های هدف افزایش می یابد و دیواره سلولی تخریب شده و پروتئین سلولی غیر فعال می شود و در نتیجه کاندیدا نابود می شود.

از این روش درمانی برای درمان عفونت استفاده می شود که طی آن با استفاده از دو اثر فتو کمیکال و فتو ترمال ، باکتری ها نابود می شود. در روش فتو ترمال انرژی بالا باعث از بین رفتن باکتری ها می شود و در روش فتو کمیکال برای نابود کردن باکتری ها از تابش اشعه ماده ی حساس به نور استفاده می شود که در این روش با تولید مواد سمی برای باکتری ها باعث نابودی آنها می شود.

تاریخچه روش فتودینامیک تراپی

استفاده از روش فتودینامیک تراپی با هدف ضد میکروبی و استفاده از مواد حساس به نور به زمان قبل از استفاده از شیمی درمانی بر می گردد.

در اوایل قرن بیستم Paul Ehrilch توانست با استفاده از ارزیابی روی آثار رنگ کردن با رنگ های آنیلین روی سلول های میکروبی و حیوانی ، اصول انتخابی بودن را فرموله کند و بر اساس آن شیمی درمانی جدید را پایه گذاری کند. اصول فتودینامیک تراپی ضد میکروبی بر اساس تحقیقات این دانشمند پایه گذاری شد.

سپس بعد از سال 1924 تحقیقات زیادی بر روی نتایج فتو دینامیک تراپی به عنوان روشی غیر مهاجم برای درمان سرطان های ریه ، مری ، مثانه و پوست انجام شد. در سال 1975 با استفاده از این روش سرطان پوست درمان شد.

اخیرا از این روش در دندان پزشکی به طور وسیعی استفاده می شود و برای درمان عفونت های باکتریایی و قارچی و سرطان های دهان و تشخیص بدخیمی های ضایعات دهان مورد استفاده قرار می گیرد.

کاربردهای روش درمانی فتودینامیک تراپی

فتودینامیک تراپی اغلب برای درمان بیماری هایی مانند سرطان به کار می رود

از این روش درمانی برای درمان افرادی که به برخی از سرطان ها مبتلا هستند استفاده می شود و به آنها کمک می کند تا مدت بیشتری زنده بمانند.

اگر چه این روش درمانی برای سرطان دارای عوارض جانبی کمی است اما امروزه به طور گسترده از آن استفاده نمی شود.

از این روش تنها در برخی از مراکز درمانی استفاده می شود و در بسیاری از کار آزمایی های بالینی استفاده می شود. روش درمانی فتودینامیک تراپی بیشتر برای درمان سرطان های موضعی مانند سرطان پوست و سرطان هایی که در مراحل ابتدایی هستند و هنوز پیشرفت نکرده اند به کار می رود.

فتودینامیک تراپی برای ضایعات پیش سرطانی پوست استفاده می شود و در مورد استفاده از این روش برای درمان ضایعات پیش سرطانی دهان و سایر بخش های بدن هنوز در حال آزمایش و تحقیق می باشد.

مزایای استفاده از روش فتودینامیک تراپی برای درمان سرطان

از این روش درمانی برای درمان برخی از انواع سرطان ها استفاده می شود که دارای مزایایی است که شامل موارد زیر می باشد:

• این روش عوارض جانبی بلند مدت ندارد

• در مقایسه با جراحی یک روش درمانی غیر تهاجمی است

• روشی است که به صورت سر پایی انجام می شود و به مدت زمان کوتاهی نیاز دارد.

• سلول های سرطانی را به طور دقیق هدف گیری می کند.

• می تواند بارها در یک محل تکرار شود ( در صورتی که پرتو درمانی این گونه نیست)

• باعث ایجاد زخم و اسکار نمی شود.

• مقرون به صرفه و کم هزینه است.

عوارض و محدودیت های استفاده از این روش درمانی

استفاده از شیوه درمانی فتودینامیک برای افرادی که بیماری های خونی دارند ممکن نیست

از این روش درمانی تنها برای درمان قسمت هایی از بدن که نور می تواند به آنها نفوذ کند استفاده می شود و فقط در درمان برخی از سرطان ها مانند سرطان پوست ملانوما کاربرد دارد. 

در  این روش تنها ضایعات و تومور های پوستی که کمی زیر پوست قرار دارند و یا دیواره بخش هایی که می تواند منبع نور برسد قابل درمان است. نور نمی تواند به قسمت های عمیق بافت های بدن نفوذ کند و از این رو این روش نمی تواند برای درمان سرطان های پیشرفته یا سرطان هایی که در اعماق پوست و بخش های مختلف بدن منتشر شده است مفید باشد.

فتودینامیک تراپی قادر به درمان سرطان هایی که به بخش های زیادی از بدن سرایت کرده نمی باشد.

داروی هایی که در این روش درمانی استفاده می شود دارای عوارض است و ممکن است تا مدتی بیمار را نسبت به نور حساس کند بنا بر این باید هنگام استفاده از این دارو ها احتیاط کرد.

استفاده از این روش درمانی برای افرادی که به برخی از بیماری های خونی مانند بیماری های پورفیری امکان پذیر نیست. افرادی که به پورفیری حساسیت دارند نیز نمی توانند از این روش استفاده کنند. 

داروهای حساس به نور مورد استفاده در فتودینامیک تراپی

فتودینامیک تراپی روش درمانی جدیدی است که در آن نور ، یک ماده حساس به نور و یک سلول زنده بر روی هم واکنش نشان می دهند. در این فرایند هر یک از این عامل ها به تنهایی غیر فعال و بی ضرر می باشند اما وقتی که با اکسیژن ترکیب شوند یک عامل سمی و کشنده ای را تولید می کنند که قادر است سلول های تومور یا میکرو ارگانیسم ها را غیر فعال کند.

این امر باعث احتمال بیشتر انتخاب بافت های بیمار می شود چون سلول هایی که به طور همزمان تحت اثر ماده حساس به نور ، نور و اکسیژن قرار می گیرند دچار اثرات سیتوتوکسیک می شوند.

از جمله مواد حساس به نوری که در این روش درمانی استفاده می شود متیلن بلو است که در ادامه بیان می شود.

متیلن بلو

یکی از داروهایی که در فتودینامیک مورد استفاده قرار میگرد متیلن بلو است

متیلن بلو یک ماده حساس به نور است که در غیر فعال کردن باکتری ها و ویروس ها و قارچ ها موثر است. متیلن بلو ها قادر به مداخله در غشای باکتریال هستند. کاربرد این ماده به صورت Invivo محدود می شود زیرا توسط آنزیم های سلولی به یک شکل بی رنگ کاهش می یابد و از لحاظ فتو شیمایی غیر فعال است. این ماده از خانواده فنوتیازین هاست و در کاهش باکتری ها و قارچ ها اثر دارد.

موارد استفاده از متیلن بلو

خاصیت ضد باکتریایی این ماده حدود یک قرن پیش شناخته شد. متیلن بلو دارای خاصیت سمیت بافتی کمی است و در درمان مت هموگلوبینمی ، آنسفالوپاتی ، سنگ کلیه و مسمومیت با سیانید در پزشکی کاربرد دارد. 

متیلن بلو 5درصد برای رنگ آمیزی مری بیماران با تاریخچه Barrett و ضایعات ریوی در بیماران مبتلا به سرطان ریه استفاده می شود. این ماده به صورت دهانی و IV در دوز های بالا بدون سمیت می تواند مورد استفاده قرار گیرد.

متیلن بلو در طول موج های بیشتر از 620nm دارای خاصیت جذب بسیار بالایی است. این ماده به دلیل دارا بودن خاصیت سمیت کم و همچنین به دلیل قدرت فعال سازی نوری ضد میکروبی رنگ ایده آلی در تخریب قارچ ها در پزشکی کاربرد زیادی دارد. 

این ماده حساس به نور به صورت گسترده در مطالعات مورد بررسی قرار گرفته است و با باز های گوانین دی ان ای میل به ترکیب دارد که در نتیجه باعث می شود ROS در نزدیک DNA تولید شود و با باز های نو کلئیک اسید تداخل ایجاد کند.

روند اثر بخشی فتودینامیک تراپی

شیوه درمانی فتودینامیک چندین مرحله دارد، اولین مرحله تجویز دارو غیر سمی است

این روش درمانی دارای روند چند مرحله ای است. در مرحله اول یک ترکیب حساس گر نوری غیر سمی در محیط تاریک به صورت سیستماتیک یا موضعی در شرایط دور از نور تجویز می شود. بعد از اینکه نسبت به ترکیب حساس گر نوری در بافت مورد درمان به مقدار مناسب رسید دوز مشخصی از نور که با دقت تنظیم شده است برای مدت خاصی به طور مستقیم روی بافت تابانده می شود.

برای حفظ انرژی در یک سطح ایمن برای بافت های سالم اطراف مراقبت های لازم صورت می گیرد. فعالیت سازی ترکیب حساس گر نوری به علت واکنش های فتوشیمیایی است که عامل های سمی کشنده را تولید می کند. مانند نمونه هایی از اکسیژن واکنش دهنده با سلول های بافت این رادیکال های سمی باعث مرگ سلولی و تخریب بافتی می شوند. کاربرد موفق PDT بر اساس تجمع طولانی ترکیب حساس گر نوری در سلول های بیمار و خروج سریع از سلول هی بافت طبیعی است.

داروی مورد استفاده در فتودینامیک تراپی

در روند درمانی این روش از چند عامل و داروی حساس به نور استفاده می شود که یکی از آنها شامل پورفیمر سدیم است. از این ترکیب به طور گسترده استفاده می شود و به عنوان یک ترکیب حساس به نور مورد مطالعه قرار دارد.

این ترکیب در اثر نور قرمز لیزر فعال می شود و توسط سازمان غذا و دارو برای درمان برخی از بیماران تایید شده است که به شرح زیر می باشد:

بیماران مبتلا به سرطان مری برای تخفیف علائم زمانی که تومور به طور کلی مری را مسدود کرده باشد و یا بخش هایی از مری مسدود شده باشد که با لیزر درمانی تنها قابل درمان نخواهد بود. 

سرطان ریه سلول های غیر کوچک که بر لوله های تنفسی بزرگ به نام برونش تاثیر می گذارد و سرطان اندوبرونشیال نام دارد. 

فتودینامیک تراپی می تواند تومور هایی را کوچک کند که برونش را مسدود کرده اند.

این روش درمانی در صورتی استفاده می شود که سلول های سرطانی گسترش کمی پیدا کرده باشند و سرطان میکرو تهاجمی باشد. این روش درمانی می تواند برای افرادی مفید باشد که نمی توانند با روش های دیگر مانند جراحی یا رادیو تراپی تحت درمان قرار بگیرند.

ترکیبات حساس گر نوری

از جمله ترکیبات حساس گر نوری که برای استفاده بالینی در PDT پذیرفته شد فتوفرین بود اما به علت معایب زیادی که داشت و به خصوص به نور حساسیت طولانی مدت داشت نسل های دوم و سوم ترکیبات حساس گر نوری مورد تحقیق قرار گرفتند. نسل دوم ترکیبات حساس گر نوری به طور کلی مواد مستقلی هستند و الزاما از نوع پورفیرین ها نمی باشند و انتخابی بودن و فعال بودن آنها پذیرفته شده است.

نسل سوم ترکیبات حساس گر نوری مکانیسم هدف زایی اضافی دارند. در حال حاضر در آمریکا یک محلول محتوی الکل 5 Aminoluvinic (ALA) فقط به عنوان یک ترکیب حساس گر نوری پذیرفته شده است و در لوله های پلاستیکی بسته بندی شده است. در هر یک دو آمپول شیشه ای وجود دارد که یکی از شیشه ها حاوی پودر نگهدارنده ALA و دیگری حاوی محلول الکل در آب است.

ماده حساس به نور باید دارای ویژگی های زیر باشد:

• از لحاظ شیمیایی خالص بوده و دارای ترکیبات و محتویات شناخته و ثابت باشد.

• در آب قابل حل باشد.

• در سیستم غشایی سلول قرار بگیرد.

• توسط بافت هدف به صورت انتخابی نگهداری شود.

• حداقل سمیت تاریکی را داشته باشد و فقط در حضور نور سایتوتوکسیک باشد.

گردآوری : بخش سلامت بیتوته