آشنایی با گیاهان سمی و آسیب های آنها

مجموعه: گیاهان،حیوانات و آکواریوم

استفاده درست از گياهان در شرايط سخت به شناخت صحيح آنها بستگی دارد

استفاده درست از گياهان در شرايط سخت به شناخت صحيح آنها بستگی دارد. شناختن گياهان سمی به همان اندازه مهم است كه شناختن گياهان خوراكی مهم است. شناخت گياهان سمی سبب می شود كه به شما كمک شود تا از آسيب ديدن از جانب آنها در امان باشيد.

چگونه گياهان ايجاد مسموميت می كنند ؟
گياهان عموماً بوسيله موارد زير ايجاد مسموميت می كنند:

● خورده شدن: وقتی كه يک فرد بخشی از يک گياه سمی را بخورد.

● تماس: وقتی كه يک فرد با گياه سمی تماس پيدا كند و اين تماس سبب ايجاد التهاب پوستيی شود.

● جذب كردن يا استنشاق كردن: وقتی كه يک فرد سم را از طريق پوست يا تنفس جذب كند.

ميزان مسموميت گياهان از جزئی تا كُشنده می باشد. سؤالی كه همواره مطرح است كه « چگونه يک گياه سمی می باشد » پاسخ گويی به اين سؤال مشكل می باشد ، زيرا :

● بعضی گياهان برای سمی بودن نيازمند اين هستند كه مقدار زيادی از آنها مصرف شود در حالی كه بعضی ديگر حتي با مقدار بسيار اندكی توليد مرگ می كنند.

● تمامی گياهان به سبب شرايط، رشدی متفاوت دارند و تفاوت های زير گونه ای كه با همديگر دارند كه مقدار سميت متفاوتی را نشان می دهد.

● ميزان مقاومت افراد در مقابل مواد سمی نيز متفاوت است.
● بعضی افراد ممكن است به گياه خاصی حساس تر باشند.

● بعضی اشتباهات متداول در مورد گياهان سمی عبارتند از :
● نگاه كردن به حيوانات و خوردن هر چيزی كه آنها می خورند، بيشتر مواقع اين روش درسـت است اما بعضی حيوانات می توانند گياهانی را بخورند كه براي انسان سمی هستند.

● جوشاندن گياه به تصور اين كه تمامی سموم از بين مي روند. جوشاندن بسياری از سموم را نابود می كند اما نه همه را.

● گياهان قرمز رنگ سمي هستند. بعضی گياهان كه قرمز هستند سمی می باشند اما همه اينطور نيستند.

نكته ای كه در اينجا مطرح است اين است كه هيچ قانون كلی وجود ندارد كه برای شناسايی همه گياهان سمی كاربرد داشته باشد. شما بايد سعی كنيد هر چه بيشتر در مورد گياهان به دانش خود بيفزاييد.

درباره گياهان

بعضی گياهان در فصول خاص يا مراحل رشد خاص قابل خوردن هستند

كه هر چه می توانيد نسبت به گياهان به دانش خود بيفزاييد. بسياری از گياهان سمی شبيه هم خانواده های غيرسمی خود يا ساير گياهان خوردنی هستند. برای مثال گياه شوكران كبير بسيار شبيه به هويج وحشی می باشد. بعضی گياهان فقط در فصول خاص يا مراحل رشد خاص قابل خوردن هستند و در ساير مراحل رشد غير خوراكی دارند.

مثلاً برگ های سرخ دانه وقتی كه تازه شروع به رشد كرده اند خوراكی می باشند، اما اين سريع سمی می شود. بعضی گياهان و ميوه های آنان را فقط زمانی می توانيد بخوريد كه رسيده باشند.

مثلاً ميوه رسيده پدوفيلوم (گياهی بومی آمريكای شمالی با ميوه های زرد رنگ تخم مرغی شكل از تيره زرشک) خوراكی است اما ساير بخش های آن و ميوه نارس آن سمی می باشد. بعضی گياهان هر دو بخش سمی و غير سمی را دارا می باشند. سيب زمينی و گوجه فرنگی گياهان خوراكی متداولی هستند اما بخش های سبز آنها سمی می باشند.

بعضی گياهان بعد از پژمرده شدن سمی می شوند. مثلاً وقتی كه آلبالو شروع به پژمرده شدن می كند، هيدرسيانيد اسيد در آن زياد می شود. روش های آماده سازی ويژه بعضی گياهان را كه به طور خام سمی می باشند به صورت غيرسمی در می آورد. شما می توانيد تكه های نازک خشک شده گياه آريسانماسه برگی از تيره گل شيپوری را بخوريد ( خشک كردن گياه ممكن است يک سال طول بكشد ) اما نوع خشک شده آن سمی است.

قوانين اجتناب از گياهان سمی

هرگز گياه سمی را نسوزانيد. زيرا دودی كه توليد می شود به اندازه خود گياه مضر است

بهترين خط مشی اين است كه فرد قادر باشد با ديدن گياه آن را تشخيص دهد و هيچ شكی نداشته باشد و تمامی مزايا و مضرات گياه را بداند. بيشتر مواقع اين غير ممكن است. اگر شما اطلاعات مختصری نسبت به گياهان محل داريد يا اصلاً هيچ اطلاعاتی نداريد، از قانون « امتحان خوراكی بودن جهانی » استفاده كنيد. اما هميشه به خاطر داشته باشيد :

● از تمامی قارچ ها پرهيز كنيد. شناسايی قارچ ها مشكل است و نياز به تخصص دارد. بعضی قارچ های سمی نيز سريعاً فرد را می كُشد. بعضی سموم قارچی نيز هيچ پادزهری ندارند. دو نوع عمومی سموم قارچی، سموم حمله كننده به دستگاه هاضمه و سموم حمله كننده به سيستم عصبی مركزی می باشند.

● تا زمانی كه لازم نيست گياهان را لمس نكنيد و با آنها تماس نداشته باشيد.

تماس های پوستی
تماس پوستی با گياهان معمولاً سبب مشكلات زيادی می شود. اثر اين تماس ها مزمن، پخش شونده بواسطه خاراندن و اگر تماس در اطراف منطقه چشم باشد بسيار خطرناک است. اكثراً تماس سم بصورت يک روغن می باشد كه با تماس يافتن با گياه بر روی پوست می افتد. اين روغن ممكن است بر روی تجهيزات بريزد و سپس با تمام بدن با تجهيزات روی بدن ايجاد مشكل كند . هرگز گياه سمی را نسوزانيد. زيرا دودی كه ممكن است توليد شود به اندازه خود گياه مضر است. وقتی كه بدن عرق كرده است، خطر اين مواد سمی بيشتر است. عفونت ممكن است موضعی باشد يا در بدن پخش شود.

عوارض ممكن است چند ساعت يا چند روز بعد ظاهر شود. عوارض و علائم می توانند شامل سوزش، خارش، سرخی، التهاب و تاول باشد.

وقتی كه شما ابتدا با گياهی سمی برخورد می كنيد يا اولين علائم مسموميت ظاهر شد، سعی كنيد تا روغن را با استفاده از آب سرد و صابون بشوييد و از روی بدن پاک كنيد. اگر آب در دسترس نيست پوست خود را با خاک و شن پاک كنيد. البته اگر تاول ها زده است از خاک برای پاک كردن استفاده نكنيد. خاک و شن ممكن است تاول ها را باز كند و بدن در معرض عفونت قرار گيرد. بعـد از آن كه روغن را پاک كرديد محل را خشک كنيد. شما می توانيد با محلول تانيک اسيد محل را بشوييد و برای درمان پوست بر روي آن گل حنا بماليد. شما می توانيد تانيک اسيد را از پوست بلوط بگيريد.

گياهان سمی كه ايجاد عوارض پوستی می كنند عبارتند از :
● گياه پيچ گرمسيری استيزولوبيوم از تيره پروانه واران
● سماق بومی آمريكای شمالی از تيره سماقيان
● سماق سمی بومی غرب آمريكای شمكالی
● درختچه مردابی سماق
● درخت رنگاس
● گياه گل پيچ شيپوری گل درشت

مسموميت بر اثر خوردن سم
چنين مسموميتی می تواند به اندازه ای خطرناک باشد كه سريعاً به مرگ بينجامد. تا زمانی كه گياه را كاملاً نشناخته ايد آن را نخوريد. يک ليست از گياهان خوراكی همواره همراه داشته باشيد.

علائم و عوارض ناشی از خوردن سموم می تواند شامل تهوع، استفراغ، اسهال، دل درد، كاهش ضربان قلب و تنفس، سردرد. خشكی دهان، بيهوشی، كما و مرگ باشد.

اگر شما شک كرديد كه گياهی سمی بوده باشد، سعی كنيد كه مواد سمی را از دهان مصدوم و معده آن هر چه سريعتر تخليه كنيد. برای به هم زدن حال فرد مصدوم پشت گلو را بخارانيد يا به مصدوم آب شور گرم غليظ بدهيد. اگر به هوش باشد سم را با استفاده از مقادير زيادی آب يا شير در صورت به هوش بودن مصدوم جايگزين كنيد.

گل های زیبا با آن ظاهر دل فریب خود می توانند بسیار سمی باشند. آنقدر سمی که حتی باعث مرگ انسان شوند. به عنوان مثال گل نرگس جزو سمی ترین گیاهان جهان است.

گل صد تومانی:

گل صد تومانی و بوته های آزالیا در رده نهم سمی ترین گیاهان جهان قرار دارند

گل صد تومانی و بوته های آزالیا در رده نهم سمی ترین گیاهان جهان قرار دارند. این دو گیاه با گل های به شکل زنگشان، در حیاط و باغچه بسیار زیبا به نظر می رسند اما برگ هایشان و در نتیجه عسلی که از شیره آنها تهیه می شود سمی است.

خوردن هر یک از این دو سبب می شود دهانتان بسوزد و ترشح بزاق دهانتان زیاد شود و پوستتان دچار خارش شود. تهوع و اسهال هم از دیگر نشانه های مسمومیت با این گیاهان سبز است.

سردرد، ضعف عضلانی و ضعف در دید هم می تواند در شما به دنبال مسمومیت با این گیاهان پدیدار شود. ضربان قلبتان ممکن است آهسته شود و  یا قلبتان با شدت بتپد و به کما بروید. قبل از اینکه این اتفاقات برای شما روی دهد بهتر است به پزشک مراجعه کنید.

سیاه تخمه:

سیاه تخمه دارای ساپونین سمی از گروه تری ترپن به نام جیتاژنین است

 
سیاه تخمه گیاهی یک ساله یا چندساله از تیره ی گل میخک است. ساقه های گیاه راست و به ارتفاع 50 تا 100 سانتی متر می رسد که پوشیده از کرک هستند. سیاه تخمه دارای ساپونین سمی از گروه تری ترپن (Triterpene) به نام جیتاژنین (Githagenin) است. این ساپونین در تمام قسمت های گیاه وجود دارد.

آلودگی شدید جیره غذایی دام ها به سیاه تخمه موجب مرگ ناگهانی دام ها می شود. نشانه های درمانگاهی در دام های مسموم در ابتدا بی اشتهایی، تشنگی، قطع نشخوار و حرکات شکمبه، ریزش بزاق و نفخ است در مراحل بعدی لرزش عضلانی، دل درد، دندان قروچه، اسهال، از پا افتادگی، فلجی از نوع شل (Faccid paralysis)، هیپوترمی و مرگ در انتها می باشد.

شقایق سرخ:

گل شقایق حاوی آلکالوئید سمی روئیدین است که در تمام قسمت های گیاه یافت می شود

 
شقایق گیاهی علفی یک ساله و زیبا به بلندی 25 تا 90 سانتی متر است. این گیاه در مزارع، اماکن سایه دار، دشت ها، دامنه های کم ارتفاع و نواحی کم درخت جنگل ها می روید. برگ ها و ساقه های آن کرکدار هستند. گل شقایق حاوی آلکالوئید سمی روئیدین (Rhoeadine) است که در تمام قسمت های گیاه یافت می شود.

آلکالوئیدهای مورفین (Morphine)، کدئین (Codeine)، نوسکاپین (Noscapine) نیز در خشخاش معمولی وجود دارند. انواع مختلف دیگر از آلکالوئیدها نیز در سایر گونه های پاپاور دیده می شوند. نشانه های مسمومیت با این گیاهاه در دام ها شامل بی قراری، افزایش حساسیت، عدم تعادل، توقف حرکات شکمبه، دیس پنه، افتادن و عدم توانایی برای بلند شدن و تشنج است که در مواردی ممکن است به مرگ منجر گردد.

گل آفتاب پرست:

20 گونه گل آفتاب پرست سمی بوده و حاوی آلکالوئیدهای پیرولیزیدین است

گل آفتاب پرست حدود 250 گونه دارد که 20 گونه آن سمی بوده و حاوی آلکالوئیدهای پیرولیزیدین است. بیش از 15 گونه از این گیاه در ایران تا کنون شناسایی شده اند.

آزالیا:

تمام بخش های گل آزالیا سمی است

یکی دیگر از گیاهان آپارتمانی است که به دلیل گل های زیبایی که دارد، خیلی مورد توجه علاقه مندان به گل ها و گیاهان آپارتمانی است. تمام بخش های این گیاه سمی است و خوردن آن، باعث تهوع، استفراغ، کندی ضربان قلب و کاهش فشار خون می شود. علائم و همه نشانه ها و جزئیاتش شبیه به گل صدتومانی است.

کالادیوم:

کالادیوم شیره ای سمی دارد که باعث خارش و سوزش لب و دهان می شود

 
یکی دیگر از انواع گیاهان آپارتمانی است که در تمام بخش های خود، شیره ای سمی دارد که باعث خارش و سوزش لب و دهان می شود، کالادیوم است. در بعضی از موارد، مسمومیت با درد شدید معده همراه است. یعنی مواد سمی گیاه به دستگاه گوارش آسیب می رساند.

تمام مواد گوارشی به کبد می رسند و البته کبد سالم، مواد سمی را دفع یا خنثی می کند اما سموم گیاهان به بافت های کبد آسیب می رسانند. بعضی از مواد سمی، مستقیماً روی دستگاه گردش خون تاثیر می گذارند.

مثلاً بعضی از ترکیبات موجود در پیاز گل ها باعث ترکیدن گلبول های قرمز خون می شوند. مثلاً بسیاری از شبدرها، ماده ای دارند که وقتی در محلی مربوط واقع شوند، کپک ها، آن ها را به دیکومارین تبدیل می کنند. تاثیر دیکومارین بر روی خاصیت لخته شدن خون است و موجب نوعی بیماری می شود که یکی از ویژگی های آن بند نیامدن خون است.

دیفن باخیا:

سم دیفن باخیا زبان را متورم می کند که فرد تا مدت ها نمی تواند درست صحبت کند

گیاهی است که شاید خیلی از شما آن را در خانه داشته باشید. دیفن باخیا حاوی ماده ای سمی است که در دهان و زبان، ایجاد سوزش و درد شدید می کند و مخاط دهان را متورم می کند.

البته خود این ماده سمی کشنده نیست، ولی می تواند بافت های دهان را آن قدر متورم کند که راه نفس کشیدن را ببندد و باعث خفگی و در نهایت منجر به مرگ شود. سم موجود در دیفن باخیا می تواند آن قدر زبان را متورم کند و به آن آسیب برساند که فرد آسیب دیده تا مدت ها نتواند درست صحبت کند.

سنبل:

پیازهای گل سنبل سمی هستند و باعث تهوع، استفراغ، تشنج و احتمالا مرگ می شود

پیازهای این گل سمی هستند و باعث حالت تهوع، استفراغ، تشنج و احتمالا مرگ می شود. این گیاه دارای سم alkaloid است حتی اگر در حجم زیادی مخلوط شود. پیازهای گل سنبل از بقیه قسمت ها سمی تر هستند و تحت هیچ شرایطی نباید بلعیده شوند.

گل داوودی:

لمس گل داوودی سبب خارش و ورم پوست می شود

 
بین 100 تا 200 نوع گل داوودی در دنیا وجود دارد که اغلب بوته های کوتاه و نزدیک به زمینی دارند. باغبان ها معمولا این گیاه را می کارند تا خرگوش ها را از باغشان دور کنند. گل های سمی این گیاه که خرگوش ها را از باغ ها می راند، برای انسان ها هم سمی است. البته نه چندان قوی. لمس آن سبب خارش و ورم پوست می شود و با پمادهای ضد حساسیت و ورم از بین می رود.

گل نرگس:

خوردن پیاز نرگس زرد سبب تهوع، دل پیچه و اسهال می شود

این گل زیبای زرد و سفید رنگ که رویشش نوید آمدن بهار را می دهد، اگر به مقدار زیاد خورده شود، جزو سمی ترین گیاهان جهان است. برخی مردم پیاز گل نرگس را با پیازهای خوراکی اشتباه می گیرند. خوردن پیاز نرگس زرد سبب تهوع، دل پیچه و اسهال می شود. با دیدن این علائم حتما به پزشک مراجعه کنید.

گردآوری : بخش علمی بیتوته