آزمایش باسیل اسید فست (AFB) : هدف، نحوه انجام و نتایج

آزمایش باسیل اسید فست (AFB) یک آزمایش میکروبیولوژی است که برای تشخیص عفونت با باکتری اسیدواجی میکوباکتریوم توبرکلوزیس استفاده می شود. این باکتری منجمد و نیز به عنوان باکتری تیره ساز به شمار می رود و معمولاً در ریه ها عفونت ایجاد می کند.

 

در آزمایش باسیل اسید فست، نمونه ای از بافت یا اسپوتوم ریه با استفاده از رنگ زدن زیل-نیلسن و مایع زاوسا یا مایع نیومان-جنسون، مورد بررسی قرار می گیرد. اگر باکتری اسیدواجی میکوباکتریوم توبرکلوزیس در نمونه وجود داشته باشد، آنگاه با استفاده از میکروسکوپ نوری، اشکال قطعه های باکتری را مشاهده می کنند.

 

این آزمایش برای تشخیص عفونت توبرکلوزیس و بیماری سل به عنوان یکی از آزمایش های اولیه و مهم در تشخیص بیماری استفاده می شود. البته برای تایید نتیجه، آزمایش های دیگری نیز انجام می شود.

اسمیر و کشت مایکوباکتریوم - Acid Fast Bacillus (AFB)

•  آزمایش بافت های اسیدواجی، آزمایش میکوباکتریولوژی، آزمایش تشخیص توبرکلوز ریه، آزمایش باسیل های اسیدواجی، آزمایش اسیدواجی، آزمایش تشخیصی میکوباکتریوم توبرکلوزیس

خلط

خلط یکی از رایج ترین نمونه هایی است که در آزمایش باسیل اسید فست (AFB) استفاده می شود. خلط بلغمی است که از ریه ها سرفه می شود و مخاط غلیظی دارد. ترجیحاً، سه نمونه خلط صبح زود که با سرفه عمیق به دست می آیند، در روزهای متوالی در فنجان های استریل جداگانه جمع آوری می شوند تا احتمال تشخیص باکتری افزایش یابد.

 

اگر فردی قادر به تولید خلط نباشد، پزشک ممکن است با استفاده از روشی به نام برونکوسکوپی، نمونه های تنفسی را جمع آوری کند. برونکوسکوپی به پزشک اجازه می دهد تا نمونه هایی از برونش ها و نایژه ها را بررسی و جمع آوری کند. هنگامی که یک بی حس کننده موضعی روی راه هوایی فوقانی بیمار اسپری شد، پزشک می تواند لوله ای را به داخل برونش ها و برونشیول های کوچک تر وارد کند و نمونه های مایع را برای آزمایش آسپیره کند. گاهی اوقات، پزشک مقدار کمی نمک را از طریق لوله و داخل برونش ها وارد می کند و سپس آن را آسپیره می کند تا شستشوی برونش را جمع آوری کند.

 

از آنجایی که کودکان خردسال نمی توانند نمونه خلط تولید کنند، شستشوی معده / آسپیراسیون ممکن است جمع آوری شود. این شامل وارد کردن نمک به معده از طریق یک لوله و به دنبال آن آسپیراسیون مایع است.

 

اگر پزشکان مشکوک باشند که سل در خارج از ریه وجود دارد (خارج ریوی)، ممکن است مایعات و بافت های بدن را که به احتمال زیاد تحت تأثیر قرار گرفته اند آزمایش کنند. به عنوان مثال، اگر پزشک مشکوک به عفونت کلیه ها باشد، ممکن است یک یا چند نمونه ادرار جمع آوری شود. ممکن است از یک سوزن برای جمع آوری مایعات از مفاصل یا سایر حفره های بدن مانند پریکارد یا شکم استفاده شود. گاهی اوقات، پزشک ممکن است نمونه ای از مایع مغزی نخاعی (CSF) را جمع آوری کند یا یک عمل جراحی جزئی را برای بیوپسی بافت انجام دهد.

تا زمانی که از خلط داخل گلو نمونه برداری می شود خطری ندارد. اما در صورت نمونه برداری به روش برونکوسکوپی امکان ایجاد زخم و یا عفونت وجود دارد.

 

آزمایش AFB معمولاً در صبح زود انجام می شود، زیرا نمونه ها باید در زمان کوتاهی پس از گرفتن، به آزمایشگاه ارسال شوند.

آزمایش AFB معمولاً برای افرادی تجویز می شود که علایم سل را نشان می دهند، مانند سرفه، تنگی نفس، خلط خونریزی، تب و لاغری. همچنین، افرادی که با بیماران سل در تماس هستند، نیز ممکن است برای انجام آزمایش AFB ارجاع داده شوند.

• داروهای ضد سل: مصرف داروهای ضد سل مانند ایزونیازید، ریفامپین، پیرازینامید و استرپتومایسین ممکن است نتایج آزمایش AFB را تحت تأثیر قرار دهد.

• داروهای ضد تشنج: مصرف داروهای ضد تشنج مانند فنیتوئین و کاربامازپین ممکن است باعث بروز نتایج کاذب مثبت در آزمایش AFB شود.

• داروهای ضد روماتوئید: مصرف داروهای ضد روماتوئید مانند متوترکسات و لفلونوماید ممکن است نتایج آزمایش AFB را تحت تأثیر قرار دهد.

• ترشحات و خونریزی: ترشحات و خونریزی در محل گرفتن نمونه ممکن است باعث بروز نتایج کاذب مثبت در آزمایش AFB شود.

• قرار دادن نمونه در محیط مناسب: عدم قرار دادن نمونه در محیط مناسب و تاخیر در ارسال به آزمایشگاه می تواند باعث کاهش حساسیت آزمایش و بروز نتایج کاذب منفی شود.

• آزمایش باسیل اسید فست (AFB) برای تشخیص عفونت سل (توبرکولوز) انجام می شود. در صورتی که نتیجه آزمایش AFB مثبت باشد، به این معنی است که باکتری های میکوباکتریوم توبرکولوزیس در نمونه مورد آزمایش وجود دارند و بیمار به احتمال زیاد با سل عفونت دارد.

 

• در صورتی که نتیجه آزمایش AFB منفی باشد، به این معنی است که در نمونه مورد آزمایش، باکتری های میکوباکتریوم توبرکولوزیس شناسایی نشده اند. با این حال، در برخی موارد، نتایج آزمایش AFB ممکن است کاذب منفی باشد، به عنوان مثال در صورتی که تعداد باکتری های موجود در نمونه بسیار کم باشد یا در صورتی که نمونه ناکافی باشد.

 

• اگر نتیجه آزمایش AFB کاذب مثبت یا کاذب منفی باشد، پزشک ممکن است به شما توصیه کند که آزمایش های دیگری مانند آزمایش کشت باکتریایی (culture) یا آزمایش PCR را انجام دهید، تا تشخیص دقیق تری از وضعیت عفونت شما بدست آید.

 

لازم به ذکر است که تفسیر نتایج آزمایش AFB باید توسط یک پزشک متخصص یا متخصص بیماری های عفونی انجام شود، زیرا تفسیر نادرست نتایج ممکن است باعث بروز مشکلات جدی در تشخیص و درمان بیماری شود.

• آیا آزمایش AFB برای تشخیص سل تنها استفاده می شود؟

آره، آزمایش AFB برای تشخیص عفونت سل (توبرکولوز) استفاده می شود. با این حال، این آزمایش به تنهایی نمی تواند تشخیص دقیقی از وجود یا عدم وجود عفونت سل بدهد و باید با سایر آزمایش ها و نشانگرهای بالینی همراه شود.

 

• آیا نتایج آزمایش AFB همیشه دقیق هستند؟

نه، نتایج آزمایش AFB ممکن است کاذب مثبت یا کاذب منفی باشد. برای مثال، نتایج کاذب منفی ممکن است در صورتی که تعداد باکتری های موجود در نمونه بسیار کم باشد یا در صورتی که نمونه ناکافی باشد، رخ دهد. همچنین، نتایج کاذب مثبت ممکن است در صورتی که باکتری های غیرسلی (non-tuberculous mycobacteria) در نمونه وجود داشته باشند، رخ دهد.

 

• آیا در صورتی که نتیجه آزمایش AFB مثبت باشد، به معنی این است که بیمار به سل مبتلا است؟

نه، نتیجه مثبت آزمایش AFB تنها به معنی وجود باکتری های میکوباکتریوم توبرکولوزیس در نمونه است و نمی تواند تشخیص دقیقی از عفونت سل بدهد. برای تشخیص دقیق تر، باید با توجه به نتایج آزمایش های دیگر و علائم بالینی بیمار، تشخیص نهایی قطعی شود.

 

• آیا آزمایش AFB در همه بیماران قابل انجام است؟

خیر، آزمایش AFB برای تشخیص سل در برخی از بیماران ممکن است ناموفق باشد. به عنوان مثال، در صورتی که بیمار قبلاً درمان شده باشد و باکتری های توبرکولوزیس در نمونه موجود نباشد، نتیجه آزمایش AFB منفی خواهد بود. همچنین، در برخی موارد، ممکن است نمونه ای که برای آزمایش AFB ارسال می شود، ناکافی باشد و باعث افزایش خطا و کاذب منفی شود.

 

• آیا برای انجام آزمایش AFB نیاز به آماده سازی خاصی از نمونه داریم؟

بله، برای انجام آزمایش AFB، نمونه باید به درستی آماده شود. به عنوان مثال، در صورتی که نمونه خونی است، باید با رقیق کردن آن با محلول هپارین، سپس با رقیق کننده های دیگر تهیه شود. همچنین، در صورتی که نمونه بافتی است، باید به درستی پردازش شود تا باکتری های موجود در آن شناسایی شوند.

 

• چه مقدار زمان برای دریافت نتیجه آزمایش AFB لازم است؟

معمولاً زمان لازم برای دریافت نتیجه آزمایش AFB حدود 2 تا 3 روز است، اما در برخی موارد ممکن است زمان بیشتری نیز لازم باشد. همچنین، در صورتی که نمونه بسیار پیچیده باشد و نتایج آزمایش با مشکل مواجه شود، زمان لازم برای دریافت نتیجه ممکن است بیشتر شود.

1. ممکن است بعضی از داروها تاثیری بر نتیجه آزمایش AFB داشته باشند. به عنوان مثال، داروهایی مانند ایزونیازید (isoniazid) و ریفامپین (rifampin) ممکن است باعث کاهش تعداد باکتری های موجود در نمونه شوند و در نتیجه، نتیجه آزمایش AFB کاذب منفی داده شود.

 

2. در صورتی که نتیجه آزمایش AFB مثبت باشد، باید توجه داشت که این نتیجه تنها به معنی وجود باکتری های توبرکولوزیس در نمونه است و نمی تواند تشخیص دقیقی از عفونت سل بدهد. برای تشخیص دقیق تر، باید با توجه به نتایج آزمایش های دیگر و علائم بالینی بیمار، تشخیص نهایی قطعی شود.

 

3. در برخی موارد، ممکن است آزمایش AFB کاذب مثبت داده شود. به عنوان مثال، در صورتی که نمونه باکتری های غیرسلی (non-tuberculous mycobacteria) داشته باشد، نتیجه آزمایش AFB ممکن است کاذب مثبت باشد.

 

4. برای انجام آزمایش AFB، نمونه باید به درستی از بیمار گرفته شود. برای مثال، در صورتی که نمونه خونی است، باید با رقیق کردن آن با محلول هپارین، سپس با رقیق کننده های دیگر تهیه شود. همچنین، در صورتی که نمونه بافتی است، باید به درستی پردازش شود تا باکتری های موجود در آن شناسایی شوند.

 

5. آزمایش AFB در برخی موارد نیاز به تعریف دقیق تری از نوع نمونه دارد. به عنوان مثال، در صورتی که نمونه اسپوتوم (sputum) باشد، باید به درستی تهیه شود تا باکتری های موجود در آن شناسایی شوند.

 

6. در صورتی که نتیجه آزمایش AFB منفی باشد، این نتیجه نمی تواند به معنی عدم وجود عفونت با باکتری های توبرکولوزیس باشد. برای اطمینان از عدم وجود عفونت، باید آزمایش های دیگری نیز انجام شود.

از اطلاعات موجود در این مقاله نباید به عنوان جایگزین نظر حرفه ای پزشک استفاده شود. اگر در مورد سلامتی خود سوالی دارید حتما با پزشک خود تماس بگیرید.