پرداخت اضافه کاری: قوانین و مقررات قابل اجرا در ایران

مجموعه: اطلاعات مشاغل

اضافه کاری به ساعاتی مازاد بر ساعات اصلی کار گفته می شود

قوانین و مقررات مربوط به اضافه کاری در ایران

اضافه کاری چیست؟

در قانون کاری کشور ما ساعات معینی برای کار روزانه کارگران و کارمندان در نظر گرفته شده است. بر این مبنا در سال 1401 این ساعات در هر هفته 44 ساعت و در هر روز 8 ساعت به جز پنج شنبه ها که 4 ساعت خواهد بود.

ضمنا در مشاغل سخت و زیان آور این ساعات به روزانه 6 ساعت و در هر هفته 36 ساعت تقلیل می یابد. برای اینکه بدانید شغل شما در دسته مشاغل سخت و زیان آور است باید از سایت های رسمی وزارت کار، وزارت صنعت و معدن و ... لیست این مشاغل را مشاهده کنید. 

حال اگر شما از این 44 ساعت در هفته یا 36 ساعت بیشتر کار کنید مشمول دریافت اضافه کاری خواهید شد. توجه کنید که هر ماه سال تعداد معینی ساعات کاری دارد و همه هفته ها قانونا 44 ساعته نیستند. چراکه بعضی روزها جزو تعطیلات رسمی هستند و نباید جزو ساعات کاری محاسبه شوند.

بنابراین حسابداران باید ساعات کاری هر ماه را منهای جمعه ها و تعطیلات رسمی در آورند و سپس تعداد ساعات کاری یک کارمند را با ساعات کاری قانونی در آن ماه مقایسه کنند. در صورتی که تعداد ساعات کار ماهانه کارمند بیشتر از ساعات قانونی کار باشد به وی اضافه کاری تعلق می گیرد. 

دستمزد اضافه کاری بیشتر از ساعات معمول است

فرمول محاسبه اضافه کاری

برای محاسبه تمامی حقوق و دستمزد کارکنان، پاداش ها، اضافه کاری، سنوات، تعطیل کاری و .... حسابداران از فرمول های مختلفی استفاده می کنند. بر مبنای این فرمول ها حقوق و دستمزد به درستی پرداخت شده و امکان خطا و اشتباه در پرداخت از بین می رود.

اگر بخواهیم درباره مبلغ اضافه کاری در سال 1401 صحبت کنیم این مقدار معادل 40 درصد بیشتر از یک ساعت کار عادی است. منظور از این مبلغ آن است که هر مبلغی که شما برای یک ساعت کار عادی دریافت می کنید را برای هر ساعت اضافه کاری هم دریافت می کنید به علاوه 40 درصد همان مبلغ. 

در واقع می توان درباره دستمزد یک ساعت اضافه کاری به طور کاملا ساده چنین فرمولی را استفاده کرد: 

دستمزد یک ساعت کار عادی+ 40 درصد از دستمزد یک ساعت کار عادی 

اما فرمولی که حسابداران برای محاسبه اضافه کاری ماهانه کارگران استفاده می کنند به شرح زیر است:

کارکرد ماهانه اضافه کاری * 1.4* تعداد ساعات کار قانونی ماهانه مثلا 220 ساعت تقسیم بر حقوق پایه کارگر.

فرمول اضافه کاری برابر یک ساعت دستمزد کار عادی به علاوه 40 درصد از آن است

قوانین مربوط به اضافه کاری

در قوانین کاری کشور ما به شکلی صریح در مفاد 59 و 60 در رابطه با اضافه کاری و قوانین مرتبط با آن صحبت شده است. طبق این قانون کارگران و کارمندان اگر بیش از 44 ساعت در هفته کار کنند مشمول اضافه کاری خواهند شد و باید آخر ماه تعداد ساعات اضافه آن ها با هم جمع شده و حقوق آن پرداخت شود.

حال تبصره ها و نکات ریز این قوانین را برای شما در این قسمت شرح خواهیم داد:

• اضافه کاری باید با موافقت کارگر انجام شود. طبق قانون هیچ کارفرمایی نمی تواند کارگران را مجبور به انجام کاری اضافه تر از ساعات مقرر کاری آن ها کند. 

• در مشاغل سخت و زیان آور و همچنین برای کارگران زیر 18 سال انجام اضافه کاری ممنوع است. اگر در طول اضافه کاری برای این دسته افراد مشکلی ایجاد شود تمامی خسارات مادی و معنوی آن بر عهده کارفرما خواهد بود.

• تعداد ساعات اضافه کار در یک روز نباید از 4 ساعت تجاوز کند. 

• اگر کارگران مجبور باشند در روزهای جمعه هم کار کنند. دستمزد آن ها در این روز از اضافه کاری روزهای عادی هم بیشتر می شود. در واقع مشمول جمعه کاری می شوند. بر این مبنا هر ساعت کاری در روز جمعه علاوه بر 40 درصد معمول اضافه کاری 40 درصد هم جمعه کاری تعلق می گیرد. یعنی حقوق یک ساعت اضافه کاری در جمعه برابر: دستمزد 1 ساعت کار عادی + 80 درصد یک ساعت دستمزد عادی است. 

• در قانون کاری شب کاری هم جزو اضافه کاری محسوب می شود. بنابراین فرمول محاسبه آن بدین شکل است: دستمزد یک ساعت کار عادی + 40 درصد از دستمزد یک ساعت کار عادی+ 35 درصد از دستمزد یک ساعت کار عادی. ضمنا شب کاری از ساعت 22 تا 6 صبح محاسبه می شود. 

• روزهای تعطیل رسمی و روز 11 اردیبهشت که در تقویم به عنوان روز کارگر شناخته شده است هم جزو اضافه کاری محاسبه می شوند و اگر کارگری در این روزها کار کند مشمول دریافت اضافه کار خواهد شد.

در مشاغل سخت و زیان آور اضافه کاری ممنوع است

اضافه کاری چه مزایا و معایبی دارد؟

اضافه کاری در قانون برای جبران کسری های حقوق کارمندان در نظر گرفته شده است. بر اساس قوانین اگر کارگری خودش موافقت کند می تواند در طول روز حداکثر 4 ساعت بیشتر از ساعات معمول کاری خود کار کند.

خب قطعا مزایای اضافی کاری برای کارمندان اخذ حقوق بیشتر و در نهایت افزایش درآمد خواهد بود. برای کارفرمایان نیز اضافه کاری کارمندان مزایایی دارد از جمله اینکه به جای استخدام یک کارمند جدید کمبودهای کاری را با استفاده از همان کارمندان جبران کرده و از استخدام کارمندان جدید و به دنبال آن پرداخت حقوق و مزایای بیشتر جلوگیری به عمل می آید. در واقع کارفرما می تواند با کمترین ضرر عقب ماندگی ها را جبران کند و تنها به پرداخت اضافه کاری بپردازد. 

البته اضافه کاری برای کارگران و کارمندان قطعا ضررهایی را هم به دنبال دارد از جمله فرسودگی شغلی و خستگی و دلزدگی از کار، نداشتن وقت کافی برای امور شخصی و زندگی روزمره، از کار افتادگی زودهنگام و همچنین آسیب های بدنی و روانی مختلف. به همین دلیل است که در قانون اضافه کاری برای کارگران اختیاری عنوان شده و هیچ کارفرمایی اجازه ندارد سر خود کارگران را وادار به انجام کار اضافه نماید. 

اضافه کاری فرهنگیان چگونه محاسبه می شود؟

محاسبه اضافه کار فرنگیان شامل معلمان، مدیران و کارکنان آموزشی و اداری بر مبنای حکم کارگزینی محاسبه می شود. در واقع فرمول محاسبه اضافه کاری این افراد با دیگر کارکنان متفاوت است.

بر این مبنا اگر فرهنگیان بیش از ساعات مقرر کاری خود در محل کار حضور داشته و به انجام کارهای فرهنگی و آموزشی بپردازند باید مواردی مانند: حق شغل، حق شاغل، تفاوت بند ی تبصره 12، تفاوت جزء 1 بند الف تبصره 12 با هم جمع بسته و بر عدد 100 تقسیم شود. اگر چه این فرمول کمی پیچیده است اما تمامی موارد ذکر شده را می توان از حکم کارگزینی فرد برداشت کرد. 

فرمول محاسبه اضافه کاری فرهنگیان متفاوت است

کلام پایانی 

بر مبنای قانون کار کشور اگر کارگر یا کارمندی بیشتر از ساعات قانونی کار در محل کار خود حضور داشته و به انجام کار بپردازد مشمول اخذ اضافه کاری خواهد شد. اضافه کاری که به آن فوق العاده اضافه کاری هم گفته می شود مبلغی بیشتر از یک ساعت کار عادی است. در واقع کارگر با هر یک ساعت اضافه کاری علاوه بر اخذ مبلغ همان یک ساعت 40 درصد از آن مبلغ را هم به شکل فوق العاده دریافت می کند. البته ناگفته نماند که با جمعه کاری یا تعطیل کاری این مبلغ بیشتر هم خواهد بود. 

گردآوری: بخش دانش کسب و کار بیتوته